Jednym z uprawnień przysługujących ogółowi mieszkańców jest prawo udziału w referendum lokalnym.

·         sposobu rozstrzygnięcia sprawy dotyczącej tej wspólnoty 

lub

·         w sprawie odwołania organu stanowiącego tej jednostki, wprowadzając dodatkowo w przypadku gminy możliwość odwołania organu wykonawczego gminy, czyli wójta (burmistrza, prezydenta miasta).

Podmiotami inicjującymi przeprowadzenie referendum gminnego mogą być:

·         rada gminy, podejmująca w tym przedmiocie uchwałę bezwzględną większością głosów ustawowego składu,           

lub

·         10% mieszkańców gminy uprawnionych do głosowania, przy czym samymi inicjatorami powyższego trybu przeprowadzenia referendum mogą być:
- grupa co najmniej 15 obywateli,
- statutowa organizacja terenowa partii politycznej,
- organizacja społeczna, zwane dalej inicjatorami referendum(np.stowarzyszenie)

Procedura przeprowadzenia referendum na wniosek mieszkańców:

1.    Inicjator referendum (np. stowarzyszenie lub grupa 15 obywateli) powiadamia wójta (burmistrza lub prezydenta) danej gminy (miasta) o zamiarze wystąpienia z inicjatywą przeprowadzenia referendum.

2.    W odpowiedzi na to, wójt (burmistrz lub prezydent) informuje pisemnie inicjatora referendum o liczbie mieszkańców gminy uprawnionych do głosowania.

3.    Inicjator referendum informuje mieszkańców w sposób zwyczajowo przyjęty w danej gminie o przedmiocie zamierzonego referendum (to praktycznie jedyny koszt inicjatora!)

4.    Inicjator zbiera w ilości wymaganej ustawowo (tj. 10% mieszkańców uprawnionych do głosowania) własnoręczne podpisy pod wnioskiem o przeprowadzenie referendum gminnego.

UWAGA 1:  Referendum w przedmiocie odwołania wójta (burmistrza, prezydenta miasta) może być przeprowadzone zarówno z inicjatywy rady gminy, jak i na wniosek mieszkańców w trybie wspomnianym powyżej.

UWAGA 2:  Należy podkreślić, iż decyzja w przedmiocie referendum nie jest obwarowana zaistnieniem szczególnych powodów po stronie wójta (burmistrza, prezydenta miasta).

Jedynym warunkiem jest uzyskanie wymaganej ilości podpisów mieszkańców pod wnioskiem inicjującym przeprowadzenie referendum

lub uzyskanie przez radę gminy przy podejmowaniu uchwały wymaganej prawem, większości głosów.

pełny tekst ustawy : http://www.sokias.pl/dokumenty/cat_view/21-prawo.html